अलविदा रतन टाटा!
.jpg)
रतन टाटांच्या सा-या व्यक्तिमत्वाला विनम्रतेचे, न्यायबुद्धीचे, सामाजिक जाणिवेचे, प्राणिप्रेमाचे, संगीत रुचीचे, साध्या राहणीचे झळाळून उठणारे अंग होते. एकाच वेळी उद्योगविश्वाची जागतिक झेप घेत राहायची आणि दुसरीकडे त्यातून निर्माण होणा-या अफाट संपतीचा उपयोग समाजासाठी कसा करता येईल यावर विचार आणि कृती करत राहायची. असे ‘उपभोग शून्य स्वामित्व’ सोपे नसते. संपत्तीच्या निर्मात्यांना तिच्या अनिर्बंध उपभोगाचा नैतिक अधिकार नसावा, ही उच्चतर नैतिक जाणीव रतन टाटांमध्ये काठोकाठ भरून होती.
भारताच्या आर्थिक राजधानीने गुरूवारी रतन टाटा यांना भावनिक निरोप दिला, भारत मातेच्या सर्वात प्रतिष्ठित सुपुत्रांपैकी एक ज्याने तिच्यासाठी उपक्रम आणि नम्रता या दोन्हीची व्याख्या केली. सामान्य नागरिकांपासून ते दिग्गजांपर्यंत हजारो लोकांनी त्यांच्या शेवटच्या प्रवासापूर्वी त्यांना श्रद्धांजली वाहिली. या औद्योगिक टायटन, आणि परोपकारी व्यक्तीचे अंत्यसंस्कार संध्याकाळी पूर्ण राज्य सन्मानाने करण्यात आले, त्यानंतर मुंबई पोलिसांच्या कर्मचाऱ्यांनी त्यांना बंदुकीची सलामी दिली, एका युगाचा अंत झाला.
नवरात्रीच्या एका रात्री, आपण नैतिक नेतृत्वाचा एक मोठा धडा शिकलो, जेव्हा मुंबईने हृदयाने नृत्य थांबवले. शहराच्या चैतन्यमय हृदयात: मुंबई, नवरात्रीच्या आनंदाच्या रात्री जेव्हा शहर पारंपारिकपणे गरबाच्या तालबद्ध उत्सवात हरवून जाते, तेव्हा काहीतरी विलक्षण घडले. संगीत थांबले. नर्तक शांत उभे राहिले. शहरातील उत्सवाच्या ठिकाणी शांततेची लाट पसरली. भारतीय उद्योगाचे प्रमुख रतन टाटा यांचे निधन झाले आणि मुंबईने त्यांचे उत्सव थांबवायचे पसंत केले. एक प्रतिक्रिया, जिच्या उत्स्फूर्ततेत इतका गहन अर्थ आहे, की ते खरे नेतृत्व म्हणजे काय याबद्दल बरेच काही सांगून जाते. हे केवळ एका व्यावसायिक नेत्याचे निधन नव्हते; नैतिक नेतृत्वाच्या आत्म्याला मूर्त रूप देणाऱ्या माणसाचे हे निधन होते. विरोधाभास विचारात घ्या, स्टीव्ह जॉब्स, निर्विवादपणे एक दूरदर्शी नेता, यांचे निधन झाले, तेव्हा अमेरिकेने आपली नियमित लय सुरू ठेवली. पण रतन टाटा गेल्यावर मुंबईकर लाखो लोकांनी स्वेच्छेने त्यांचे उत्सव थांबवले. फरक त्यांच्या कर्तृत्वात नाही तर त्यांनी सर्वसामान्यांच्या हृदयावर कसे राज्य केले यात आहे.
ही एक प्रेमळ कृती इतकी उल्लेखनीय बनते, ती त्या मागील सत्यतेमूळे. हे कोणत्याही प्राधिकरणाद्वारे अनिवार्य किंवा अधिकृत घोषणांद्वारे सूचित केले गेले नाही. हा लोकांचा, जनतेचा शुद्ध, स्वयंस्फूर्तीचा प्रतिसाद होता, ज्यांनी रतन टाटांची खरी महानता ओळखली होती, समाजात त्यांची ओळख संपत्ती किंवा शक्तीमूळे नाही, तर चारित्र्य आणि करुणेमुळे होती. ते केवळ टाटा उद्योग समूहाचे प्रमुख होते राष्ट्राचे किंवा देशाचे नव्हेत तरीही मिळालेला हा प्रतिसाद खूप काही सांगून जात होता..
आजच्या, युगात हा क्षण एक गहन धडा देऊन जातो. खरे प्रेम आपण फेकलेल्या पैशावर मिळत नाही, तर आपण किती लोकांच्या जीवनांना स्पर्श करता त्यावर आधारित असते. आपण मिळवलेल्या टाळ्यांमध्ये मोजता येत नाही, तर आपण गेल्यावर आपण ज्यांना प्रेरणा देता त्यांच्या अश्रूंवर प्रतिबिंबित होते. रतन टाटा यांचा वारसा केवळ व्यावसायिक साम्राज्य निर्माण करण्यापुरता मर्यादित नव्हता; तर तो विश्वास निर्माण करणे, प्रतिष्ठा वाढवणे आणि अतूट नैतिक मानके राखणे यावर होता. रतन टाटांनी दाखवून दिले की महानता सर्वात श्रीमंत किंवा सर्वात शक्तिशाली असण्यात नाही, ती सर्वात मानव असण्याबद्दल आहे. त्याची नेतृत्वशैली लक्ष वेधून घेण्यात नव्हती तर लोकांना प्रथम स्थान देणाऱ्या सातत्यपूर्ण कृतींद्वारे आदर मिळवण्यात होती.
ठळक मथळे आणि झगमटावर, हॅशटॅगमध्ये यश मोजणाऱ्या आजच्या नेत्यांसाठी, हा क्षण एक शक्तिशाली स्मरणपत्र आहे: जेव्हा आपले संगीत थांबेल, तेव्हा लोक तुमची आठवण करण्यास थांबतील का? त्यांना तुमची संपत्ती किंवा पदाची हाव नाही तर एक माणूस म्हणून तुमची उपस्थिती जाणवेल, ज्याने त्यांचे जग चांगले केले? यामुळेच जग स्वेच्छेने तुमच्या स्मृतीचा सन्मान करण्यासाठी त्यांचे स्वतःचे उत्सव थांबवतात. रतन टाटा यांना ही उत्स्फूर्त श्रद्धांजली आपल्याला आठवण करून देते, की वास्तविक नेतृत्वाची ताळेबंदी बोर्ड रूमच्या पलीकडे जाते. ती अशा लोकांच्या हृदयात राहते जे कदाचित, तुम्हाला कधीही भेटले देखील नसतील परंतु ज्यांचे जीवन तुमची मूल्ये, तुमचे निर्णय आणि तुमच्या राहण्याच्या पद्धतीमुळे प्रभावित झाले आहे. आपण जमा केलेली संपत्ती नाही तर चांगुलपणाचा वारसा आपण मागे सोडतो.
त्यांच्या कुलाब्याच्या शेजाऱ्यांनी त्यांच्या नम्र आणि अप्रकाशित असलेल्या स्वभावावर प्रकाश टाकणाऱ्या हृदयस्पर्शी कथा नमूद केल्या आहेत. भारतातील सर्वात शक्तिशाली उद्योगपतींपैकी एक असूनही, टाटा अनेकदा त्यांच्या दोन डॉबरमॅन कुत्र्यांना त्याच्या चड्डी आणि टीशर्ट मध्ये फिरताना, स्थानिक मुलांशी गप्पा मारताना आणि सुरक्षा किंवा पोलीस दलातील माणसांशी गप्पा मारतांना दिसत. या वैयक्तिक कथांमधून त्यांची खरा दयाळूपणा आणि नम्रता दिसून येते, केवळ एक दूरदर्शी नेता म्हणून नव्हे तर अनेकांच्या जीवनाला स्पर्श करणारी एक दयाळू व्यक्ती म्हणून त्यांचा वारसा अधिक मजबूत होतो. ते त्यांच्या दयाळू स्वभावासाठी तितकेच ओळखले जात होते जेवढे त्यांच्या व्यावसायिक कौशल्यासाठी. लोकांना ते साधा माणूस म्हणून आठवतात जे सामान्य माणसांना हॅलो म्हणायला थांबत असत.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी
"श्री रतन टाटा एक दूरदर्शी उद्योगपती, एक दयाळू आत्मा असलेले एक विलक्षण मानव होते. त्यांनी भारतातील सर्वात जुन्या आणि प्रतिष्ठित व्यावसायिक घराण्याला स्थिर नेतृत्व प्रदान केले. त्याच बरोबर, त्यांनी बोर्डरूमच्या पलीकडे योगदान दिले. आपल्या नम्रतेमुळे, दयाळूपणामुळे आणि आपल्या समाजात सुधारणा करण्याच्या अतूट बांधिलकीमुळे त्यांनी स्वतःला अनेक लोकांशी जोडले होते त्यांचे प्रेम संपादन केले होते,” पंतप्रधान मोदी यांनी त्यांच्या सोशल प्लॅटफॉर्म ‘एक्स’ वर एका पोस्टमध्ये म्हटले आहे. "भारतीय उद्योगातील एक दिग्गज रतन टाटा यांच्या निधनाने मला खूप दुःख झाले आहे. उत्कृष्टतेसाठी त्यांचा अविचल प्रयत्न, सामाजिक विकासासाठी गहन वचनबद्धता आणि भारतीय औद्योगिक क्षेत्रात क्रांती घडवून आणण्यात अग्रणी कामगिरी करून, भारतीय उद्योग जागतिक स्तरावर उंचावला. ते भारतीय उद्योगात आम्हा सर्वांसाठी एक सल्लागार आणि मार्गदर्शक म्हणून उभे राहिले आणि त्यांनी आम्हाला सर्वोत्तम कामगीरी पर्यंत पोहोचण्यासाठी प्रेरणा दिली..."
नीरज चोप्रा, ऑलिम्पियन आणि भालाफेकपटू
"मी मार्चमध्ये त्यांना भेटलो होतो, त्याची प्रकृती ठीक नव्हती, पण काल जेव्हा मला ही बातमी कळली तेव्हा मला खूप वाईट वाटले. ते नेहमी आपल्या हृदयात राहील आणि आपण त्याच्याकडून शिकलेल्या सर्व गोष्टींचे पालन केले पाहिजे. मी प्रार्थना करेन. ईश्वर त्यांच्या आत्म्याला शांती देवो... खेळाबद्दल त्यांना खूप आवड होती आणि अनेक क्रीडा महासंघांशीही ते संबंधित होते..."
मिनू मोदी, टाटा सन्सचे माजी मुख्य कार्यकारी अधिकारी
"हे एक मोठे नुकसान आहे... टाटाघराण्याच्या प्रथेप्रमाणे त्यांनी वारसाची तरतूद केली आहे. ते नेहमीच लोकांप्रती सहानुभूतीशील आणि मदत करणारे होते."
केंद्रीय मंत्री अमित शहा
“प्रख्यात उद्योगपती आणि सच्चे राष्ट्रवादी, श्री रतन टाटाजी यांच्या निधनाने खूप दुःख झाले. आपल्या देशाच्या विकासासाठी त्यांनी निस्वार्थपणे आपले जीवन समर्पित केले होते. प्रत्येक वेळी मी त्यांना भेटलो तेव्हा भारत आणि तेथील लोकांच्या भल्यासाठी त्यांचा आवेश आणि बांधिलकी मला आश्चर्यचकित करत असे. आपल्या देशाच्या आणि लोकांच्या कल्याणाप्रती असलेल्या त्यांच्या बांधिलकीमुळे लाखो स्वप्ने फुलली. काळ रतन टाटाजींना त्यांच्या प्रिय राष्ट्रापासून हिरावून घेऊ शकत नाही. ते आपल्या हृदयात सदैव जिवंत राहतील. टाटा समूह आणि त्यांच्या अगणित प्रशंसकांना माझ्या संवेदना. ओम शांती शांती शांती.
कॉर्नेल विद्यापीठ
“रतन टाटा’, विद्यापीठाचे सर्वात उदार आंतरराष्ट्रीय देणगीदार आणि भारतातील सर्वात प्रतिष्ठित व्यावसायिक नेते आणि परोपकारी यांचे, ९ ऑक्टोबर रोजी निधन झाले. कॉर्नेलला बदल घडवून आणणारी देणगी देण्याचा त्यांचा वारसा आम्ही लक्षात ठेवू."
सुधा मूर्ती
"...माझ्या आयुष्यात, मला भेटलेला, एक सचोटी आणि साधेपणा असणारा माणूस, नेहमी इतरांची काळजी घेणारा आणि दयाळू... मला त्यांची खूप आठवण येते... मला माझ्या अनुभवात असे वाटत नाही की मला त्याच्यासारखे कोणीही भेटले आहे. मी प्रार्थना करते, की त्याच्या आत्म्याला शांती मिळो, ते एक महापुरुष होते, पण माझ्यासाठी हा एका युगाचा अंत आहे... ते सचोटीचा असलेले साधे माणूस माणूस होते... मी फक्त टाटांच्या घरातच शिकले... मला आता, माझ्या वैयक्तिक जीवनात शून्यता वाटते.”
आपण मंदिरात जातो, मूर्तीच्या तेज्याने आपले डोळे दिपून जातात. दिग्मूड होऊन आपले हात जोडले जातत, मान झुकते आणि भारावून आपण मंदिराच्या बाहेर पडतो आणि नंतर देवाला विसरून जातो. त्यांचे गुण त्यांची शिकवण दुरच राहते. त्याचप्रमाणे मी टाटा मोटर्स मध्ये साधारण ३० वर्ष घालविली जेआरडी, रतन टाटा यांना जवळून पाहाण्यासाठी धडपडलो, कधी ओझरती भेट देखील झाली. परंतु देवळातील भेटीसारखे तिथेच थांबलो. निवृत्ती नंतर उद्योजकांवर काही लेख लिहिले त्यात या दोघांचा समावेश होताच पुढे या दोघांवरही पुस्तके लिहिण्याचा योग आला आणि त्यांचे व्यक्तिमत्व, चरित्र जवळून अभ्यासण्याची संधी मिळाली. आपण पूर्वी काय गमावलं होते हे लक्षात आलं आणि आता मात्र आयुष्यात कृतार्थता आल्या सारखे वाटते. ती आपल्यालाही मिळावी हीच सदिच्छा.
-जयप्रकाश भालचंद्र झेंडे
On the request of many friends
संकलन- प्रसाद वैद्य
.jpg)
.jpg)
